مجموعه حقوق زن - قسمت شانزدهم و پایانی

هفتم: حق حضانت طفل

طفل تا یک مدت ضرورت به حضانت دارد، و عموماً حق حضانت در قدم اول مربوط به والدین است. اما بسا اوقات، پدر و مادر بنا به دلایل از هم جدا شده و مسئله حضانت طفل شان مطرح می گردد.

تعریف حق حضانت طفل:

حضانت از ریشه حضن به معنای دامن گرفته شده است که کنایه از نگهداری وپرورش فرزند خردسال در دامان مادراست و در اصطلاح به معنای اقتداری است که قانون به منظور نگهداری و تربیت اطفال به پدر و مادر آنان عطا کرده است بطوری که در این اقتدار حق و تکلیف به هم آمیخته است.

و مطابق به قانون مدنی افغانستان، "حضانت عبارت از حفاظت و پرورش از طفل است در مدتیکه طفل به حفاظت و پروش زن محتاج است." (1) و فقرۀ دوم این ماده، حق حضانت را به اشخاصی داده است که در مادۀ دو صد سی و نهم این قانون، به ترتریب مستحق حق حضانت طفل شناخته است. اما شرط است که، زنیکه حظانت طفل را بعهده می گیرد باید عاقل، بالغه و امینه بوده که خوف ضیاع طفل نسبت عدم وارسی وی متصور نباشد و توان حفاظت و پرورش طفل را داشته باشد.(2)

مجموعه حقوق زن - قسمت پانزدهم

ششم: حق حسن معاشرت زن

برخورد نیکو با زن یکی از وجایب سایرین می باشد. زن نیز مستحق است که باید از حسن معاشرت دیگران فیض ببرد، و با برخورد شریف سایرین استقبال گردد.

تعریف حق حسن معاشرت زن:

گفته شده که حسن معاشرت ، به معنای رفتار و اعمالی است که خداوند بدان امر نموده است. و نیز مراد از معاشرت به معروف، ادا نمودن حقوق زن، چون قسم، نفقه و داشتن رفتار و گفتاری مناسب با اوست .

یکی از حقوق مسلم زن عبارت از حسن معاشرت  با زن می باشد. یعنی به زن به عنوان یک انسان دیده شده و مانند مردان برخورد گردد و در اجتماع از جایگاه که در شأن زن است مستحق گردد. البته این حق بیشتر در خانواده ها قابل مکث است و رعایت این حق هم بیشترتر متوجه شوهران زنان می باشد، بخاطریکه زن به  حسن معاشرت شوهر نبست به رفتار سایرین بیشتر ضرورت دارد.

حسن معاشرت از یک سو، باعث دوام و قوام یافتن زندگی مشترک و شیرین شدن آن، برای هر یک از زن و شوهر خواهد شد . از سوی دیگر، موجب شکوفا شدن استعدادهای زن مسلمان می شود و عاملی برای پیشرفت او در زندگی می گردد .

مبنی حق حسن معاشرت زن:

الف) آیت: خداوند (ج) باربار در قرآن کریم تأکید بر حسن معاشرت با زن دارد. چنانچه می فرماید: "وَ مِنْ آیاتهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً لِتَسْکُنُوا إِلَیْها وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً ..." (1)؛ ترجمه: "از نشانه خداوند این است که از خودتان همسرانی برای شما افرید تا اینکه ارامش یابید و بین شما وهمسرانتان دوستی و مهربانی ورحمت قرار داد." در این آیه الله (ج) می فرماید که که همسرانی تان را از جنس خودی شما به هدف آرامش شما خَلق کرده ام و باید که بین شما دوستی و مهربانی برقرار باشد. که طبعاً دوستی و مهربانی بین همسر و شوهر بدون حسن معاشرت ممکن نیست.

مجموعه حقوق زن - قسمت چهاردهم

پنجم: حقوق سیاسی زن

زن حق دارد که در امور سیاسی کشور فعالانه سهم گرفته و شانه با شانه مردان سرنوشت سیاسی مردم شان را رقم زند. حق سیاسی زنان در منابع قابل استناد به رسمیت شناخته شده و هیچ کس حق نفی این حقوق زن را ندارد.

تعریف حقوق سیاسی زن:

قبل از اینکه به تعریف حقوق سیاسی زنان بی پردازیم، مختصر از «حقوق سیاسی» بیان می کنیم.

حقوق سیاسی دامنه گسترده و تاحدی نامعینی را در برمی گیرد به گونه یی که مرزبندی دقیق بین آن و حقوق اجتماعی دشوار است. با وجود دامنه گسترده حقوق سیاسی که بررسی تمام مصادیق آن را دشوار می سازد، دو شاخص بسیار اساسی را برای بررسی میزان حضور سیاسی افراد به ویژه زنان می توان در نظر گرفت: نخست، حقوق انتخاباتی و دوم حضور در مدیریت سیاسی جامعه (اداره کشور ). بدیهی است که در هریک از آنها به خوبی می توان تاثیر جنسیت را به تصویر کشید و سهم زنان زا درمقایسه با مردان، خواه در میزان مشارکت آنان در تعیین سیاست مداران و خواه درتناسب پست های سیاسی جامعه تعیین نمود.

مجموعه حقوق زن - قسمت سیزدهم

چهارم: حق حیات زن

حق حیات یکی از عمده ترین حقوق طبیعی انسان می باشد. و این حق در تمام منابع مورد استناد، تسجیل گردیده است. حق حیات همیشه و در تمام ادوار تاریخ به شکلی مورد حمایت جامعه بوده و مرتکب قتل آن، به شدیدیترین مجازات محکوم گردیده است.

تعریف حق  حیات:

حق حيات به معناي ثابت بودن است. به اين معنا که با دميده شدن روح الهي در انسان زندگي کردن وزنده ماندن براي انسان ثابت است هيچ کسي حق ندارد حيات را از انسان بگيرد.

مبنی حق حیات:

الف) آیت: همه انسان‌ها به حکم اين که خداوند به آنها حيات مادي و معنوي داده‌است حق زندگي دارند. نه خود انسان و نه ديگران حق گرفتن آن را دارد، خداي که  به  انسان حيات  داده‌است، به هيچ عنوان از خون انسان نمي­گذرد. دلايلي که مي توان با استفاده از آيات و روايات، براي حرمت کشتن انسان بيان کرد چند چيز است که به طور اختصار به یکی از آنها اشاره مي­شود:

حيات رحمت است، رحمت بودن حيات به اين معنا است که خداوند با دميدن روح انسان را مشمول رحمت خود ساخت و همه بايد از آن برخوردار باشد. خداوند (ج) می فرماید: "فَانظرْ إِلى ءَاثَرِ رَحْمَتِ اللَّهِ كيْف يحْىِ الاَرْض بَعْدَ مَوْتهَا إِنَّ ذَلِك لَمُحْىِ الْمَوْتى وَ هُوَ عَلى كلِّ شىْءٍ قَدِيرٌ" (1) ؛ ترجمه: "به آثار رحمت الهى بنگر كه چگونه زمين را بعد از مردنش زنده مى كند، آن كس (كه زمين مرده را زنده كرد) زنده كننده مردگان در قيامت است و او بر همه چيز تواناست."

مجموعه حقوق زن - قسمت دوازدهم

سوم: حق فامیلی  زن

زن در فامیل دارای حقوق متعدد می باشد که تعدای شان را فوقاً مانند حق مَهر، ارث و ... ذکر کردیم. ولی در اینجا مختصراً به حق ازدواج زن می پردازیم.

تعریف عقد ازدواج:

برای تعریف عقد از ادواج، دو نظریه موجود است. نظریه فقه های اسلامی ونظریه حقوقدانان

الف) تعریف از دواج از نظر فقه های اسلامی: ازدواج در لغت عبارت است از نکاح را گویند و نکاح در لغت عبارت جماع و یکجا شدن می باشد و بعضی نکاح را به معنی عقد هم استعمال نموده اند.(1)

ولی ازدواج در اصطلاح عبارت  از عقدی که به صورت قصدی بر بالای متعه وارد می شود. و یا  به عبارت دیگر،ازدواج عبارت از عقدی است که شارع آن را جهت مباح ساختن و مشروع گردانیدن استمتاع هر کدام از زوجین از یکدیگر وضع کرده است.(2)

ب) تعریف ازدواج از نظر حقوقدانان: مطابق به ماده 60 قانون مدنی افغانستان، " ازدواج عقدی است که معاشرت بین زن و مرد را به مقصد تشکیل خانواده مشروع گردانیده و حقوق و اجبات طرفین را به وجود می آورد."

مبنی حق ازدواج:

الف) آیت: چنانچه فوقاً دیدیم که فقه های اسلامی با در نظرداشت احکام دین مبین اسلام، ازدواج را عقدی معرفی نموده اند که به هدف مشروع گردانیدن استمتاع جنسی بین زن و مرد برپا می گردد. ازدواج در دین مبین اسلام از جایگاه خاص خودبرخوردار است و در تمام منابع شرعی می توان احکام متعدد در این مورد یافت. خداوند در آیه 49 سورۀ الذاریات می فرماید: "وَ مِن كلِّ شىْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَينِ لَعَلَّكمْ تَذَكَّرُونَ"؛ ترجمه: "و از هر چيز دو زوج آفريديم شايد متذكر شويد ". از فحوای این آیه می توان چنین استنباط کرد که ازدواج کاملاً یک امر شرعی بوده و خداوند با فرستادن آیه های قرآنی بر حق ازدواج تأکید نموده است.

مجموعه حقوق زن - قسمت یازدهم

دوم: حق کرامت انسانی زن

انسان دارای کرامت و عزت است. عزت و کرامت انسان باید رعایت شده و این حق در قانون، آیات، احادیث و کنوانسنیون های بین المللی تسجیل گردیده است.

تعریف حق کرامت انسانی زن:

 در ادبیات حقوقی و اجتماعی معاصر، کرامت انسانی عبارت است از اینکه انسان فی نفسه انسان عزیز و شریف وارجمند است و نیز درتدوین حقوق بشر آنچه مبنای اصلی قرار گرفته است ملاحظه انسان از آن حیث که انسان است می باشد نه معیارهایی چون رنگ، نژاد، زبان، جغرافیا، طبقه اجتماعی، اعتقاددینی و       ... .(1)

مبنی حق کرامت انسانی زن:

الف) آیت:  خداوند (ج) می فرماید: " يَأَيهَا النَّاس إِنَّا خَلَقْنَكم مِّن ذَكَرٍ وَ أُنثى وَ جَعَلْنَكمْ شعُوباً وَ قَبَائلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكرَمَكمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ "(2)؛ ترجمه: "اى مردم! ما شما را از يك مرد و زن آفريديم و شما را تيره‏ها و قبيله‏ها قرار داديم تا يكديگر را بشناسيد (اين ها ملاك امتياز نيست). گرامى‏ترين شما نزد خداوند با تقواترين شما است. خداوند دانا و آگاه است." دیگران عمداً یا خطاً انگشت انتقاد را مبنی بر عدم رعایت کرامت زن در اسلام ، به طرف اسلام نشانه گرفته و نسبت به دین مبین اسلام شبهات را روا میدارند.

مجموعه حقوق زن - قسمت دهم

فصل سوم

حقوق غیر مالی زن

تعریف حقوق غیر مالی

حقوق غیر مالی عبارت از صلاحیت و امتیازی است که هدف از آن رفع نیازمندی های عاطفی و اخلاقی انسان بوده، ارزش داد و ستد را نداشته و قابلیت تقویم به پول و مبادله به مال را ندارد.(1)

اول: حق تعلیم و تحصیل زن

گفته اند، اگر علم در دورترین نقطۀ جهان باشد، باید که آموخت. علم است که تنها راه نجات انسان از جهل، فقر، بی دینی و .. است. آموختن علم تنها از آن مردان نیست، بل زنان هم میتوانند که به مکتب روند و به پوهنتون آیند.

تعریف حق تعلیم و تحصیل زن:

حق تعلیم و تحصیل زن عبارت از آن نوع حقوق زن می باشد که  بر اساس آن؛ زنان حق تعلیم، تربیه و تحصیل را دارند. حق تعلیم و تحصیل زن یکی از اساسی ترین حقوق بشری زن می باشد که در تمام منابع شرعی، قوانین نافذه مربوطه و اسناد بین المللی تسجیل گردیده است.

مبنی حق تعلیم و تحصیل زن:

الف) آیت: پروردگار متعال  با تأکید بر مقام علم و عالم می فرماید: "هَلْ يَستَوِى الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ"(2)؛ ترجمه: " آیا کسانی که می دانند با کسانی که نمی دانند، برابرند؟" و نیز می فرماید: " إِنَّمَا يخْشى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَؤُا"(3)؛ ترجمه "از میان بندگان خداوند، فقط دانشوران از او خوف و خشیت دارند." 

مجموعه حقوق زن - قسمت نهم

هفتم: حق کار زنان

در جهان انکشاف یافته، زنان بخش عظیم از نیروی کاری را تشکیل میدهند. حتی تاسطح شخص اول کشور  ایفای وظیفه می نمایند، و امروز روئسای جمهور و نخست وزیران بعضی از کشور ها زن میباشند. انتونی گیدنز جامعه شناس غربی، می نویسد: "کار بی مزد خانگی اهمیت زیادی برای اقتصاد جامعه دارد".

تعریف حق کار زن:

حق کار زن عبارت از آن نوع حق زن می باشد که زن بر مبنای آن بی تواند در حدود احکام شریعت و قوانین نافذه، دست به اشتغال خارج از خانه زند.

مبنی حق کار زن:

الف) آیت: از نگاه شریعت اسلامی نیز برای کار کردن زن کدام ممانعت موجود نیست. بررسی اشتغال زنان از دیدگاه اسلام، با ذکر مطالب طرح شده، آسان تر و جامع تر خواهد بود. زن در اسلام مجبور نیست برای خود یا خانواده اش کار کند و تأمین نفقه زن از طرف مرد واجب شرعی است. زن مکلّف به اشتغال نیست، مگر این که احتیاج به شغل داشته یا اشتغال برای او ضرورت یافته باشد و یا به سبب اَمری که وجوب کفایی اشتغال را برای زنان در بردارد و باید نیازهای جامعه با اشتغال برطرف شود.

مجموعه حقوق زن - قسمت هشتم

ششم: حق زن در تصرف اموال

در این بحث در مورد استقلالیت مالی زن بحث خواهد شد، که بخش عمده آن را، حق زن در تصرف اموال قرار میدهد.

تعریف حق زن در تصرف اموال:

حق زن در تصرف اموال عبارت از آن نوع حق زن می باشد که زن مستقلانه بر اموال خود  تصرف نموده و هیچ کسی مانع استفاده جایز از آن نگردد.

مبنی حق زن در تصرف اموال:

الف) آیت: در دین مبین اسلام زنان مانند مردان دارای حق تصرف در اموال می باشند و می توانند که از استقلالیت اقتصادی برخورار بوده و دارای اموال مستقل و کاملاً جدا از اموال شوهر باشند. مانند مردان خرید و فروش نموده و تجارت پیشه نمایند که حضرت خدیجه همسر پیامبر یکی از زنان تجارت پیشه مشهور در تاریخ اسلام می باشد. و امروز هم زنان فعال در عرصه اقتصادی در جهان اسلام بیش از حد می باشد که مصداق آن اتحادیه ها، انجمن ها، صنف ها و غیره تجمعات اقتصادی زنان است.

خداوند می فرماید: " لِّلرِّجَالِ نَصِيبٌ مِّمَّا اكتَسبُوا وَ لِلنِّساءِ نَصِيبٌ" (1)؛ ترجمه: "مردان را از آنچه کسب مى‏کنند و نیز زنان را از آنچه به دست مى‏آورند بهره‏اى است". مفاد آیه فوق چنین خواهد بود که هر یک از زن و مرد، آن چیزى را که به دست مى‏آورند - خواه اختیارى باشد; مانند کسب درآمد یا غیراختیارى; مانند ارث و غیره - به خودشان اختصاص دارد و حق استفاده و بهره‏بردارى را به طور مستقل خواهند داشت. 

مجموعه حقوق زن - قسمت هفتم

پنجم: حقوق زنان شاغل در خانه 

شاید زمانی که از حقوق زنان شاغل در خانه صحبت می شود، برای یک تعداد اشخاص چیزی جدید باشد. بخاطریکه عرفاً، زنان شاغل در خانه فاقد حقوق کاری ناشی از کار در خانه پنداشته می شوند. در حالیکه، حقیقت امر این چنین نیست. چگونگی و چرایی آن را ذیلاً بیان می کنیم.

تعریف حقوق زنان شاغل در خانه:

اکثر به کل زنان افغانستان در خانه مشغول امور زندگی اند.  و تعدادی بسیار محدود آنها خارج از خانه  کار می کنند. زنان در خانه برعکس برداشت عموم، بی کار نیستند بل انجام وظایف بسا مهم و اساسی را از قبیل تربیه اطفال، تنظیم کار های خانه، میزبانی از مهمانان، تهیه غذا و سایر امور خانه، به عهده دارند.

البته به عرض باید رساند که تمام زنان شاغل در خانه فقط و فقط مصروف  کارهای خانه نیستند، بل در کنار این کارها، دست به انجام سایر فعالیت های اقتصادی مانند کار در زمین های زراعتی، بافتن قالین، گلم، خیاطی، دست دوزی و سایر کارها، میزنند. این گونه فعالیت های زنان منبع درآمد مالی اکثر خانواده می باشد و خانواده های که مردان شان به دلیلی معلولیت و یا معبویت نمی تواند کار کنند، از طریق این فعالیت ها امرار معاش می نمایند. در حالیکه مطابق به شریعت اسلامی زنان می تواند دارای استقلال اقتصادی باشد و درآمدهای مالی شان را در امور فامیل به مصرف نرسانند. چون مطابق به شریعت اسلامی تهیه نفقه برای خانواده، مسؤلیت مرد می باشد و زن در این مورد دارای کدام مسؤلیت نیست.

مجموعه حقوق زن - قسمت ششم

    چهارم: حق دیه (خونبها) زن

جامعه بشری عاری از جرایم نبوده، نیست و نخواهد بود. گاهی جرایم فقد در بین یک جنس محدود نشده، بل در بعضی موارد امکان دارد که یک یک زن توسط یک مرد به قتل برسد و یا برعکس. البته مطابق به فقه احناف، دیه زن و مرد برابر بوده، مرد در مقابل زن و زن هم در مقابل مرد قصاص می شود. ولی مطابق به فقه جعفری اثنا عشریه، دیه مرد و زن برابر نبوده بل دیه مرد دو چند دیه زن می باشد و به همین دلیل هم، زن در مقابل مرد قصاص نمی شود. هر دو دیدگاه فقهی از خود دلایل دارد که خارج از موضوع مورد بحث بوده و از بحث در این مورد صرف نظر می کنیم.

تعریف حق دیه زن:

حق دیه و یا خونبها عبارت ازمال می باشد که در عوض حق قصاص اولیای دم زن، از طرف قاتل بر آنها پرداخته می شود.

مبنی حق دیه زن:

 الف) آیت: از نگاه جمهور فقه ها، حق دیه زن و مرد مساوی است. و زن در مقابل مرد و مرد در مقابل زن قصاص می شوند، به این معنا که اگر مرد توسط زن به قتل برسد و شرایط قصاص تکمیل گردد، زن در مقابل مرد قصاص می شود و یا اگر یک زن توسط مرد به قتل برسد و شرایط قصاص تکمیل گردد، زن در مقابل مرد قصاص می شود.

مجموعه حقوق زن - قسمت پنجم

سوم: حق ارث زن 

زن مانند مرد دارای حق ارث از اقارب متوفی خود می باشد. ولی مقدار حق ارث زن نسبت به حق ارث مرد کمتر می باشد، و این از خود دلیل و منطق دارد که بعداً بیان خواهند شد.

تعریف حق ارث زن:

حق ارث زن عبارت از بخش مال موروثه اقارب متوفی زن میباشد که بعد از فوت متوفی باقی مانده و زن مطابق به احکام شریعت و یا قانون مستحق آن پنداشته می شود. در مال مورورثه امکان دارد که اشخاص متعدد مستحق باشد که یکی از این اشخاص عبارت از زن می باشد.

مبنی حق ارث زن:

الف) آیت: بر علاوه که زن به حیث یک زوجه از مال زوج میراث می برد، به حیث یک اولاد هم از اموال موروثۀ والدین میراث میبرد. بناً دختران از اموال پدر و مادر میراث برده که در این مورد خداوند(ج) می فرماید: " لِّلرِّجَالِ نَصِيبٌ مِّمَّا تَرَك الْوَلِدَانِ وَ الاَقْرَبُونَ وَ لِلنِّساءِ نَصِيبٌ مِّمَّا تَرَك الْوَلِدَانِ وَ الاَقْرَبُونَ مِمَّا قَلَّ مِنْهُ أَوْ كَثرَ نَصِيباً مَّفْرُوضاً" (1)؛  ترجمه: "براى فرزندان پسر, سهمى از ترکه والدین و خویشان است و براى فرزندان دختر نیز سهمى از ترکه والدین وخویشان, چه مال اندک باشد یا بسیار, نصیب هر کس از آن معین گردیده.". البته در صورت که والدین دارای دختر و پسر باشد، حق موروثۀ هر پسر دو چند حق موروثۀ هر دختر می باشد. اما اگر والدین دارای پسر نباشد تمام اموال موروثه بین دختر ها به صورت  مساویانه تقسیم می گردد.

مجموعه حقوق زن - قسمت چهارم

پنجم: حقوق سیاسی زن

زن حق دارد که در امور سیاسی کشور فعالانه سهم گرفته و شانه با شانه مردان سرنوشت سیاسی مردم شان را رقم زند. حق سیاسی زنان در منابع قابل استناد به رسمیت شناخته شده و هیچ کس حق نفی این حقوق را ندارد.

تعریف حقوق سیاسی زن:

قبل از اینکه به تعریف حقوق سیاسی زنان بی پردازیم، مختصر از «حقوق سیاسی» بیان می کنیم.

حقوق سیاسی دامنه گسترده و تاحدی نامعینی را در برمی گیرد به گونه یی که مرزبندی دقیق بین آن و حقوق اجتماعی دشوار است. با وجود دامنه گسترده حقوق سیاسی که بررسی تمام مصادیق آن را دشوار می سازد، دو شاخص بسیار اساسی را برای بررسی میزان حضور سیاسی افراد به ویژه زنان می توان در نظر گرفت: نخست، حقوق انتخاباتی و دوم حضور در مدیریت سیاسی جامعه (اداره کشور ). بدیهی است که در هریک از آنها به خوبی می توان تاثیر جنسیت را به تصویر کشید و سهم زنان زا درمقایسه با مردان، خواه در میزان مشارکت آنان در تعیین سیاست مداران و خواه درتناسب پست های سیاسی جامعه تعیین نمود.

از حقوق سیاسی تعاریف مختلفی ارائه شده است: " حقوق سیاسی آن است که فرد بتواند در زندگی سیاسی و اجتماعی کشور خود از راه انتخاب زمامداران و مقامات سیاسی، شرکت جوید ویا به تصدی مشاغل سیاسی و اجتماعی کشور خود نائل شود و یا در مجامع، آزادانه عقاید و افکار خود را ابراز نماید".

مجموعه حقوق زن - قسمت سوم

فصل دوم

حقوق مالی زن

تعریف حقوق مالی

حقوق مالی عبارت از آن نوع حقوق است که قابلیت تقویم یا تقدیر و سنجش به پول را داشته باشند.(1)

حقوق مالی زن متعدد بوده و در یک کلام گفته می توانیم که از اکثر به کل حقوق مالی که مرد برخوردار است، زن هم می تواند مستفید شود. ولی یک تعداد از حقوق زن، مختص به زنان می باشند که فقط زن ها مستحق آنها می باشند. ذیلاً یک تعداد از حقوق زن را که مختص به زنان می باشند و یک تعداد دیگری شان که با مرد ها مشترک می باشند، به بحث گرفته می شوند.

اول: حق مَهر زن

حق مَهر یکی از عمده ترین حقوق زن می باشد که بعد از ازدواج بالای شوهر لازم می گردد. مَهر دارای تعریف، مبنی و موارد (متفرقه) خلص می باشد که ذیلاً خدمت شما تقدیم می گردد.

تعریف حق مَهر:

مَهر در لغت عبارت از مال (قایم مقام مال مانند پول و ...) معین است. و در اصطلاح،  مَهر عبارت از مال (قایم مقام مال)  است که زوج به دلیل ازدواج با زوجه، مکلف به پرداخت آن به زوجه می باشد.

مجموعه حقوق زن - قسمت دوم

مبحث دوم

حقوق زن در لابلای تاریخ

حقوق زن در ادوار تارخ سیر پر فراز و نشیب را پیموده است. بدون شک از زمان شکل گیری انسان، حقوق زن مطرح بوده و زمانی حقوق زن بحیث  یک بحث قابل تأمل جا افتاد که بشر از شکل زندگی بدوی خارج شده و جوامع بشری شکل دادند.

صحبت از حقوق زن از نگاه تاریخی، کاری بسا مشکل است، چون اسناد کامل از میلونها سال زندگی بشر در دست نیست. و عموماً اسناد که بر مبنای آن حقوق زن را در ادوار گذاشته به بحث گرفته می شود، از زمان بعد از ایجاد خط است. و باید گفت که فقط آنهای توانستند که تاریخ شان را بنوینسد که از تمدن برخوردار بودند. بناً در بحث هذا، حقوق زن را در عمده ترین تمدن های جهان از قبیل بین النهرین باستان، یونان،روم و اسلام مورد بررسی میگیریم. و برای فهم بهتر حقوق زن در تمدن اسلام، حقوق زن را در عرب قبل از اسلام هم بحث خواهیم کرد.

مجموعه حقوق زن – قسمت اول

تتبع و نگارش: رستم پیمان

یادداشت:

زن بحیث یک انسان دارای حقوق متعدد است و از طرف دیگر، صحبت کردن از حقوق زن به صورت عام تمام حقوق را در بر می گیرد که یک شخص بحیث یک انسان دارا است. بناً تعداد حقوق که در این مجموعه درج گردیده اند، به هیچ صورت جامع افراد نمی باشند.

از طرف دیگر؛ بحث مفصل پیرامون هر حق زن بسیار گسترده بوده و سیاه کردن چند صفحه در این مجموعه به معنی پوشش کلی حقوق متذکره نمی باشد. بل بحث مختصر است که فقط می توان آنرا یک رویکرد گذرا یاد کرد.

در این مجموعه کوشیده شده است که هر حق با در نظرداشت اصول علمی حقوق تعریف شده و بعداً پیرامون آن از چهار منبع مهم ( قانون، آیات قرآن کریم، احادیث رسول الله و کنوانسنیون های بین المللی) اسناد جمع گردند و در اخیر هم، موضوع مرتبط تحت عنوان «متفرقه» درج گردد.

«مجموعه حقوق زن» در قالب 16 قسمت بدست نشر سپرده خواهد شد. نگارنده از تمام اشخاص که این مجموعه را مطالعه می کنند، صمیمانه خواهشمند است که لطف نموده نظریات شان را پیرامون کمی و کاستی های آن با نگارنده از آدرس های ذیل شریک سازد.

Rustam.paiman@gmail.com

www.rpaiman.blogspot.com

0093-799-810766

بسم الله الرحمن الرحیم

قرآن مجید :

"يَأَيهَا النَّاس إِنَّا خَلَقْنَكم مِّن ذَكَرٍ وَ أُنثى وَ جَعَلْنَكمْ شعُوباً وَ قَبَائلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكرَمَكمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ."

"اى مردم ! ما شما را از يك مرد و زن آفريديم ، و تيره ها و قبيله ها قرار داديم ، تا يكديگر را بشناسيد، ولى گراميترين شما نزد خداوند باتقواترين شماست ، خداوند دانا و خبير است" . (سوره الحجرات، آیه سیزدهم)

سنت:

" ای مردم ! پرورودگارتان یکی و پدرانتان یکی است . همه شما از آدم و آدم نیز از خاک آفریده شده است . همانا بزرگوارترین شما پرهیزکارترین شماست .هیچ عربی بر عجمی برتری ندارد مگر به پرهیزکاری" (حدیث از رسول الله)

قانون:

"هر نوع تبعيض  و امتياز  بين اتباع افغانستان  ممنوع است.

اتباع افغانستان  اعم از زن و مرد  در برابر  قانون داراي  حقوق و وجايب مساوي مي باشند."( ماده بيست و دوم قانون اساسی افغانستان)

کنوانسنیون بین المللی:

"در حيثيت انساني ، زن با مرد برابر است و به همان اندازه که زن وظايفي دارد ، از حقوق نيز برخوردار است و داراي شخصيت مدني و ذمه مالي مستقل و حق حفظ نام و نسبت خويش را دارد." ) فقرۀ اول مادۀ ششم اعلامیه حقوق بشر اسلامی)

مقدمه

زن، فقط و فقط زن نیست. بل زن؛ مادر است، خواهر است، دختر است، عمه است، خاله است و همسر است.

زن با یک دست گهواره طفل را می جنباند و با دست دیگر سرنوشت جامعه بشری را رقم میزند. آغوش زنان؛ مهد پرورش بزرگان اند و افتخار میزبانی پیامبران را دارند. آمنه مادر رسول الله؛ رسالت بسا عظیم را با پرورش پیامبر به عهده گرفت و رسول خدا را یاری نمود تا او مخلوق خدا را به امر خدا از جال جهالت نجات دهد، و به ساحل نجات برساند.

خدیجه کبرا همسر گرامی رسول الله اولین شخصی بود که به اسلام ایمان آورد، از هیچ سعی و کوشش برای ترویج این دین دریغ ننمود، تمام دارایی هایش را در راستای انجام رسالت نبی کریم مصرف نمود و تا آخرین لحظه از زندگی در کنارسول الله بی ایستاد.

خلیفه سوم و چهارم اسلام با عقد ازدواج با دختران رسول الله به درجات بالایی نائیل آمدند. اولی لقب ذوالنرین را کسب نمود چون دو دختر رسول الله در دو زمان متفاوت در عقد نکاح جناب شان بود. و دومی هم جزء از اهلبیت پاک نبی کریم شد.

زینب کبرا نواسه رسول الله، دختر علی خلیفة الله و قهرمان کربلا؛ پیام آور شهامتها و شهادتهای کربلا است و به گفته یکی از بزرگان: "اگر زینب نمی بود، کربلا در کربلا می ماند. " (1).

زن در لابلای  آیات از قرآن کریم، احادیث نبوی ، قوانین افغانستان و کنوانسیون های بین المللی؛ از مقام والای برخوردار است.  خداوند(ج) می فرماید که همه از زن و مرد آفریده شده اند، و رسول الله(ص) بهشت را در زیر پای مادران قرار داده، و بهترین شخص کسی را معرفی کرده است که با همسرش بهترین باشد، و قوانین افغانستان با پیروی از دین مبین اسلام بیشتر از پیش به حقوق زن توجه داشته است و مادۀ 22 قانون اساسی نافذۀ سال 1382؛ هر نوع تبعیض بین زن و مرد را ممنوع کرده است.  زن و مرد را دارای حقوق و تکالیف مساوی در مقابل قانون  پنداشته است. و در همه کنوانسیون های بین المللی میتوان در مورد حقوق زن موادی یافت.

حقوق زن یکی از پردغدغه ترین مباحث در نظام حقوقی اسلام و نظامهای حقوقی کشور های اسلامی میباشد. و کوشش شده که حقوق زن در محدودۀ شریعت اسلام به بهترین وجه آن تأمین گردد. ولی متأسفانه   قوانین بعضی از کشورهای اسلامی توجه کمتری به حقوق زن مبذول داشته اند،  و یا با دید متفاوت نسبت به دید دین مبین اسلام، به حقوق زن  نگریسته اند. و بیگانگان هم فهمیده و یا نه فهمیده، با نشانه گرفتن عدم تأمین حقوق زن در نظامهای حقوقی این کشورها، بار  گناه را بردوش دین اسلام گذاشته اند.

با وجودیکه حقوق زن  در قوانین بعضی از کشورهای اسلامی به شکل احسن آن انعکاس یافته اما در عمل مورد تجاوز و تهدید قرار گرفته است. که در اینجا نظام حقوقی این کشورها مقصر نیستند. بل سایر عوامل در بروز تجاوز بر حقوق زن نقش اساسی را ایفأ میکنند که یکی از مهمترین عوامل نقض حقوق زن در کنار سایر عوامل دیگر در این کشور ها، عبارت از "عدم آگاهی مردم از احکام قانون" (2)است.

 افغانستان از جمله کشورهای است، که حقوق زن در قوانین نافذه آن به شکل شاید و بایدش انعکاس یافته اما بدلیل عدم آگاهی مردم از احکام قوانین که در روشنائی دین مبین اسلام تدوین گردیده اند، موارد نقض حقوق زن قابل تأمل اند. وبرای از میان برداشتن این عامل،  جداً  و شدیداً برای راه اندازی پروگرام های آگاهی عامه در جهت تأمین حاکمیت قانون و رفع نقض حقوق مردم خصوصاً حقوق زن ضرورت احساس می شود.

رساله که در دست شما قرار دارد و دارید مطالعه می کنید، تعدادی محدود اما اساسی و مهم  از حقوق زن را به معرفی میگیرد. در این رساله کوشش شده که حقوق زن به شکل خلاصه در روشنائی آیات از کلام الله، احادیث نبوی، احکام قوانین افغانستان و کنوانسیون های بین المللی  به هدف آگاهی عامه مورد بحث و بررسی قرار گیرند.

رسالۀ هذا در قالب  یک مقدمه و سه فصل تدوین گردیده است.  فصل  اول آن شامل روند تاریخی حقوق زن در تمدن های عمده جهان از جمله تمدن اسلام می باشد، فصل دوم این رساله به عمده ترین حقوق مالی زن تمرکز دارد، و فصل سوم هم دارد از اساسی ترین حقوق غیر مالی زن بحث میکند.

این رساله به هیچ عنوان عاری از اشتباهات نیست.  و امید  دارم به بزرگواری خویش عفو نموده و در اصلاح آن یاری رسانید.

فصل اول

مبحث اول

کلیات

تعریف حقوق زن

برای فهم بهتر معنی «حقوق زن»، اولاً  «حقوق» را تعریف می نمایم  و بعداً مطابق به قانون، تعریفی از «زن» ارایه خواهیم داشت. و در اخیر  هم «حقوق زن» را معرفی می نماییم.

تعریف حقوق:

حقوق را از دو نگاه تعریف کرده اند که عبارت از تعریف عندی حقوق و تعریف آفاقی حقوق می باشند.

الف) تعریف عندی حقوق: حقوق جمع حق است. و معانی عندی حقوق هم عبارت  از سهم، حصه، امتیاز، بخش و... است. که تمام معانی عندی حقوق، بیان کننده امتیاز اند.

ب) تعریف آفاقی حقوق: حقوق جمع حق است. و معانی آفاقی حقوق هم عبارت  از قواعد، مقررات، حکم، قانون، امر، فرمان و ...است. که تمام معانی آفاقی حقوق بیان کننده قواعد و مقررات اند.

تعریف زن:

برای زن می توان دو تعریف ارایه کرد. اول، از نگاه عام که مردم در جامعه این تعریف را به زنان میدهند. و دوم، از نگاه قانون.

الف) تعریف عام از زن: در جامعه زن به اناث اطلاق می گردد که عقد ازدواج بسته باشد. و اناث که عقد ازدواج نبسته باشد، زن اطلاق نشده، بل به آن دختر می گویند.

ب) تعریف زن مطابق به قانون: مطابق به فقرۀ اول مادۀ سوم قانون منع خشونت علیه زنان، زن عبارت از اناث بالغ و نا بالغ است.

یاداشت: در این بحث «حقوق زن»؛  معنای «عندی حقوق» و « تعریف زن مطابق به قانون» مد نظر می باشد.

تعریف حقوق زن:

حقوق زن عبارت از امتیازات اند که برای زنان بالغ و نا بالغ در حدود احکام قانون و شریعت به رسمیت شناخته شده است.

مؤخذ قسمت اول:

1. حسین وارث آدم. داکتر علی شریعتی، تهران: بنیاد فرهنگی داکتر شریعتی، 1383
2. با وجودیکه "عدم آگاهی از احکام قانون عذر پنداشته نمی شود". اما یکی از عمده ترین دلالیل نقض حقوق در کشور عدم آگاهی مردم از احکام قانون است.

مؤخذ کلی «مجموعه حقوق زن»:

1. قرآن کریم؛
2. احادیث نبوی؛
3. عبدالقادر عدالت خواه. حقوق فامیل: کابل: انتشارات میوند، 1387؛
4. پوهاند عبدالعزیز. احکام میراث از نگاه فقه و قانون، کابل: ادارۀ علمی نشراتی التقوی، 1421 ق؛
5. حسین وارث آدم. داکتر علی شریعتی، تهران: بنیاد فرهنگی شریعتی، 1385؛
6. مکارم شیرازی. تفسیر نمونه، قم: سمت، 1382؛
7. قانون مدنی افغانستان؛
8. قانون جزای افغانستان؛
9. قانون اصول محاکمات مدنی افغانستان؛
10. قانون کار افغانستان؛
11. قانون منع خشونت علیه زن افغانستان؛
12. وبسایت وزارت عدلیه افغانستان؛
13. وبسایت وزارت امور زنان افغانستان؛
14. وبسایت کمیسون مستقل حقوق بشر افغانستان؛
15. وبسایت تحقیقاتی حوزه؛
16. وبسایت پزوهش؛
17. وبسایت باشگاه؛
18. منشور سازمان ملل متحد؛
19. اعلامیه جهانی حقوق بشر؛
20. اعلامیه حقوق بشر اسلامی؛